ارزیابی و تعیین ارزش کیفی سایت های پزشکی

اطلاعات نادرست مربوط به سلامتی و بهداشت در اینترنت فراوان است.آیا با راههای ارزیابی و کنترل کیفی سایتهای پزشکی آشنا هستید؟


مقدمه:
تعداد افرادی که از اینترنت برای دریافت اطلاعات مربوط به بهداشت و سلامت استفاده می کنند، روز به روز در حال افزایش است. به طوری که پیش بینی می شود تا سال 2003 ، بیش از 200 میلیون نفر در سال از اینترنت برای این امر استفاده خواهند کرد.
از سوی دیگر سایت های مرتبط با مسائل بهداشتی و سلامت و درمان نیز روز به روز در حال افزایش هستند. تخمین زده می شود که بیش از صد هزار سایت، به بهداشت و مراقبتهای بهداشتی اختصاص داشته و هرماهه بر این تعداد افزوده می شود.
با توجه به دو مطلب فوق و در نظر گرفتن این موضوع که صحت اطلاعات بهداشتی و مسائل مربوط به سلامتی بسیار مهم است، موضوع ارزیابی کیفیت و تعیین صحت و سقم اطلاعات پزشکی و سلامتی اینترنت ، اهمیتی دوچندان پیدا می کند. هدف ما در این مقاله آن است که در ابتدا با انواع اطلاعات پزشکی و بهداشتی نادرست اینترنتی آشنا شویم و سپس راههایی جهت تعیین کیفیت مطالب مربوط به سلامتی در اینترنت بیاموزیم.

حتماً تا کنون در اینترنت به سایت ها یا تبلیغ هایی در مورد داروهایی که ادعای درمان همه بیماریها را دارند برخورد کرده اید. یا با مطالبی راجع به اثرات معجزه آسای فلان داروی خاص در درمان سرطان مواجه شده اید. از آنجا که هزینه ساخت یک سایت وب روز به روز کم تر می شود و از طرف دیگر سود حاصل از فروش محصولات از طریق اینترنت زیاد است، تعداد این سایت ها مرتباً افزوده می شود.
اگر چه اطلاعات نادرست مربوط به سلامتی و بهداشت در اینترنت فراوان است، اما بررسی ها نشان داده است که تقریباً همه آنها در یکی از سه گروه زیر قرار می گیرند:
- سایت هایی که ادعا دارند، روشهایی برای درمان همه بیماریها (یا حداقل بسیاری از بیماریهای خطرناک ) یافته‏اند.
- سایت هایی که حاوی اطلاعات غیر دقیق و نادرست هستند.
- سایت هایی که حاوی اطلاعات منحرف شده می باشند.
الف) سایت هایی که ادعای درمان همه بیماریها را دارند
این مطلب را به صورت یک مثال بیان می کنیم : اگر در موتور جستجوی آلتاویستا ، به دنبال موضوع Cancer Cure بگردید بیش از 400000 مطلب خواهید یافت. در بین نتایج حاصل از جستجو ، سایتی به نام (RRRS) Royal Rife Research Society به چشم می خورد. این موسسه تحقیقاتی به نام Royal Raymond Rife که یکی از محققین قرن بیستم بوده نامیده شده است. بر اساس فرضیه آقای Rife تمامی سرطانها با استفاده از یک ابزار مولد فرکانس قابل درمان خواهد بود. این سایت ادعا کرده است که دانشگاه کالیفرنیای جنوبی نیز درباره درمان الکترونیکی بیماران مشغول تحقیق است و به نتایج جالبی نیز رسیده است. سایت RRRS عقیده داردکه وحشت کارخانه های داروسازی از افشای این نوع درمان ، مانع اصلی پیشرفت این روشها و آگاهی دادن به عموم مردم است. اگر چه سایت RRRS گفته است که در ساخت، فروش یا تعمیر وسایل این نوع درمان دخالتی نمی کند، اما اگر به آدرس آنها email بزنید ، اطلاعاتی راجع به نحوه و محل تهیه و خرید این نوع درمان، دریافت خواهید کرد. در جستجویی که در بانکهای اطلاعاتی Medline و Cancerlit انجام شد ، هیچ مطلب یا سندی راجع به این نوع درمان یافت نشد. همچنین مرکز درمانی سرطان دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، انجام تحقیقات در این باره را رد کرده‏اند.
یک مثال دیگر: در اینترنت مطالب زیادی راجع به درمان سرطانها توسط غضروف کوسه وجود دارد. سایت Shark Cartilage Tumor Inhibitor اطلاعات دقیقی راجع به این نوع درمان و مطالعه آن می دهد. این سایت ادعا می کند که در تحقیق دکتر Roscoe Van Zandt روی زنان مبتلا به کانسر پیشرفته پستان، تجویز دوز روزانه خوراکی این ماده باعث کاهش شدید اندازه تومور شده است.
در کنگره سالیانه American Society of Clinical Oncology بیان شد که با انجام تحقیقات زیاد به این نتیجه رسیده اند که این ماده در درمان سرطانهای پیشرفته هیچ گونه تاثیری نداشته است!
همچنین در اینترنت تبلیغات زیادی راجع به روشهای سقط جنین توسط خود افراد وجود دارد. FDA استفاده از این روشها را بسیار خطرناک دانسته است و موارد متعددی از خونریزیهای شدید واژینال و حتی مرگ نیز گزارش کرده است.
مثالی دیگر: هر کسی که به اینترنت دسترسی داشته باشد می تواند به سایت GHB info مراجعه و داروی آنها را بخرد. داروی GHB(گاما هیدروکسی بوتیرات) به ادعای سایت مذکور خواصی نظیر افزایش طول عمر، کاهش چربیهای بدن، حفظ تونیسته عضلات و ....دارد. اما FDA در آمریکا وAct Medicine در انگلستان مصرف این دارو را ممنوع کرده و مواردی از مرگ نیز بعلت مصرف آن گزارش کرده اند.
ب- اطلاعات غیر دقیق و نادرست پزشکی
همه اطلاعات خطرناک پزشکی و بهداشتی اینترنت با اهداف تجاری نیست. تعداد زیادی سایت های شخصی و سازمانی وجود دارد که اطلاعات پزشکی را با اهداف خیرخواهانه در اختیار همه قرار می دهند.اما خود، به نادرست بودن قسمتی یا همه این اطلاعات واقف نیستند.
نشریه BMJ ، در یک تحقیق 41 سایت را که به موضوع کنترل تب اطفال پرداخته بودند، مورد بررسی قرارداده است. از این تعداد سایت تنها 15% روش استاندارد پایین آوردن تب کودک را پیشنهاد کرده بودند.و حتی در مواردی برخی سایتها برای کاهش تب طفل ، استفاده از اسفنج آب سرد! و یا اسفنج آغشته به الکل را بعنوان راه اصلی پیشنهادکرده بودند. اسفنج سرد بعلت ایجاد لرز می تواند باعث افزایش دمای بدن شود و یا اسفنج آغشته به الکل که در بچه‏ها باعث هایپوگلیسمی یا کما می گردد.
ج- اطلاعات تحریف شده
وقتی که مقاله ای جهت چاپ در ژورنالهایی نظیر Lancet یا Jama پذیرفته می‏شود، مولفین بایستی دستورالعمل Vancouver group را رعایت نمایند. از میان مفاد این دستور العمل یک بند مربوط به رعایت عدم وابستگی مالی به شرکت ها یا موسسات انتفاعی است. بدین معنا که شرکتهای انتفاعی نبایستی در نوع انجام تحقیق یا روش آن و یا طرز انتشار مطالب تاثیر گذاشته یا آنرا تغییر داده باشند.
اما در اینترنت این قوانین چندان رعایت نمی شود و بنابراین سایت هایی را میتوان یافت که چندان مستقل و خالی از تحریف حقایق نیستند.
یکی از بهترین مثالهای این نوع سایت ها، سایت Cafe herpes web site است. این سایت حاوی مطالبی راجع آموزش هرپس ژنیتال، لینک هایی برای گروههای حمایت کننده و سایت های مرتبط و اطلاعات مربوط به محصولات دارویی است.
 این سایت متعلق به شرکت Smithkline-Beecham است و داروی Famvir محصول این شرکت در قسمت محصولات دارویی تبلیغ شده و بفروش می رسد.


مورد دیگر از تبلیغات هدفدار دارویی، در هنگام جستجو در موتورهای جستجو به چشم می خورد. وقتی در موتورهای جستجوی پرطرفدار، کلمات کلیدی خاصی جستجو شود، همزمان با ارائه نتایج، در کنار صفحه، تبلیغ مرتبط با آن موضوع نیز ظاهر می شود، مثلاً اگر در Yahoo کلمه Cancer را جستجو کنید، یک نوارتبلیغاتی مربوط به شرکت Mediconsult در بالای صفحه ظاهر می شود. و یا اگر در بانک اطلاعات دارویی Medscape جستجو کنید، نوار تبلیغاتی مربوط به Biaxin Clarithromycin ظاهر می شود که مربوط به شرکت Abbott است. با کلیک روی هر کدام از این نوارهای تبلیغاتی، مستقیماً وارد سایت مربوطه خواهید شد که امکان خرید دارو در آن وجود دارد.
ارزیابی اطلاعات بهداشتی پزشکی
اصول و استانداردهای ارزیابی سایت های پزشکی را می توان به صورت زیر خلاصه کرد . هر سایت پزشکی که فاقد این استانداردهای حداقل باشد، در ارزیابی اطلاعات رد می شود :
- تالیف: مولف یک صفحه وب باید بطور واضح مشخص باشد و بهتر آن است که امکان ارتباط توسط email را برای کاربران فراهم کرده باشد.
- نسبت : اگر سایتی حاوی نتایج تحقیقات یا شواهدی می باشد، باید منبع این اطلاعات بطور واضح مشخص شده باشد.
- افشاء : صاحب یک وب سایت باید آشکارا مشخص بوده و هرگونه ارتباط بصورت حمایت مالی یا اهداف تبلیغی آن به اطلاع کاربران رسانده شود.
تازگی :در صفحات وب بایستی تاریخ ایجاد و تاریخ آخرین به روز رسانی مشخص شده باشد.
افزایش آگاهیهای کاربران در رابطه با مسائل و مشکلات کیفیت اطلاعات پزشکی اینترنت باعث شد تا سازمانها و افراد، راههایی را جهت کمک به کاربران پیدا کنند تا یاریگر آنها در یافتن سایتهایی باشند که از لحاظ کیفیت اطلاعات، مطلوب به شمار می روند. در ذیل به این ابزارها و راههای کمکی اشاره ای خواهیم داشت:
1)سایتهای برگزیده  
 در اینترنت مکرراً به سایتهایی برمی خوریم که علائمی با مضمونهای مختلفی نظیر Infoseek cool site ، 5 star site یا Netguide's platinum site دارند. اکثر این علائم (اگر واقعی باشند)، توسط سازمانها یا سایت های مرجع بررسی کننده، بعنوان نشانه برگزیده شدن سایت مزبور در زمینه های طراحی ، روش اطلاع رسانی و .... داده می شود. ولی این علائم نشانه صحت اطلاعات پزشکی بهداشتی نیستند. اما یک علامت وجود دارد که نشانه استاندارد بودن اطلاعات سایتهای پزشکی می باشد و آن لوگوی Health on the net foundation(HON Code) است .
 
پیدا کردن سایتهای پزشکی مطمئن

سایتهایی که حاوی این لوگو باشند از لحاظ کیفیت اطلاعات پزشکی در اینترنت مطمئن به شمار میروند. برای اطلاعات بیشتر به آدرس www.hon.ch/honcode/conduct.html مراجعه کنید. برای پیدا کردن سایتهایی که حاوی این استاندارد می باشند، میتوان از بانک اطلاعاتی خود سایت Health on the Net کمک گرفت.

2) ابزارهای درجه بندی
روش دوم ارزیابی یک سایت پزشکی ، ابزارهای درجه بندی است. یکی از این ابزارهای چند منظوره Website Evaluation Rating checklist است. با استفاده از این ابزار ، کاربر باید به 60 سوال در مورد سایت مورد نظرش پاسخ آری یا خیر دهد. سوالاتی نظیر : آیا در سایت مذکور لینک هایی برای سایت های دیگر وجود دارد. آیا مولف و صاحب سایت مشخص است؟و غیره.
 در نهایت نمره حاصله ، مشخص‏کننده کیفیت سایت مذکور خواهد بود. اگر چه این ابزار برای بسیاری از سایت ها مفید است، اما همواره برای سایت های پزشکی کاربرد ندارد. برای حل این مشکل انیستیتو تکنولوژی اطلاعات سلامتی (HITI) ، مجموعه ای از استانداردهای ارزیابی سایت های پزشکی را فراهم کرده است تا کاربران بتوانند با آن معیارها ، سایت های مورد نظر خود را محک بزنند.
معیارهایی نظیر محتویات، افشای اطلاعات، لینک ها، طراحی، پویایی و ... که هر کدام چند زیر مجموعه نیز دارند مثلاً در قسمت محتویات چند معیار فرعی دیگر مانند دقت، سلسله مراتب شواهد، مشخص بودن منبع اصلی و ... وجود دارد. برای اطلاعات بیشتر به سایت HITI به آدرس زیر مراجعه کنید
http://hitiweb.mitretek.org/
3) فیلتر کردن وب

یک راه دیگر برای اطمینان از اینکه تنها سایت های معتبر در کامپیوتر کاربران دیده شود، استفاده از فیلترهای وب است. این فیلترها مرورگر وب کاربران را مجبور می کنند تا فقط اطلاعات معتبری را که مطابق استانداردهای از پیش تعریف شده می باشند، نشان دهند.این فیلترها در مورد سایت های معمولی از مدتها قبل قابل بکارگیری و استفاده بوده اند. می توان مرورگر را طوری سفارشی کرد تا از نمایش دادن سایت هایی که فاقد استانداردهای PICS(Platform for Internet Content Selection) می باشد، جلوگیری نماید.برای سایت های پزشکی از استاندارد Med-Pics استفاده می شود. برای استفاده از این استاندارد در مرورگر اینترنت کافی است فایل مربوطه با پسوند .rat را از اینترنت گرفته و در مرورگر خود قرار دهید تا سایت های پزشکی مطابق این استاندارد فیلتر شوند. .(مراحل این کار در شکل فوق توضیح داده شده است.)
برای اطلاعات بیشتر و دریافت فایل مذکور به آدرس زیر مراجعه کنید.
http://www.dermis.net/medpics/v00-02.htm
 ابزارهای دیگر
امروزه تعدادی از سایت های اینترنت اطلاعات درست یا نادرست پزشکی و بهداشتی اینترنت را غربال می نمایند و به اطلاع کاربران می رسانند . جدول زیر این سایت ها و آدرس آنها را نشان می دهد.
- Quackwatch http://www.quackwatch.com/
- National Council Against Health Fraud
- http://www.ncahf.org/
- Health Care Reality Check
http://www.hcrc.org
- American Council on Science and Health
http://www.acsh.org/